หน้าที่ของผู้จัดการมรดก

ปัญหาที่ท่านมีคือปัญหาในเรื่องของการไม่ทราบความคืบหน้าเกี่ยวกับการรวบรวมทรัพย์มรดกของบิดา  ซึ่งในทางกฎหมายแล้วขั้นตอนการรวบรวมว่าเจ้ามรดกมีทรัพย์สินอะไรบ้าง มีเท่าใด  เป็นขั้นตอนการจัดทำบัญชีทรัพย์มรดกตามบทบัญญัติมาตรา 1728 ประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ฯ  ซึ่งเมื่อจัดทำบัญชีทรัพย์มรดกเสร็จสิ้นแล้วหน้าที่ต่อมาของผู้จัดการมรดกคือการเปิดเผยบัญชีการจัดการทรัพย์มรดกนั้นและดำเนินการแบ่งปันทรัพย์มรดกอันเป็นหน้าที่ที่บัญญัติไว้ตามมาตรา 1732 ประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ฯ  ทั้งสามประการที่กล่าวมาเป็นหน้าที่โดยสังเขปของผู้จัดการมรดกเกี่ยวกับทรัพย์มรดกที่กำหนดไว้ตามกฎหมาย

ในขั้นตอนต่างๆ กฎหมายได้กำหนดกรอบการทำงานของผู้จัดการมรดกไว้  ในที่นี้ขออธิบายเฉพาะกรณีผู้จัดการมรดกโดยคำสั่งตั้งผู้จัดการมรดกของศาล  กล่าวคือ

1. กรอบตามมาตรา 1728  ผู้จัดการมรดกจะต้องเริ่มลงมือจัดทำบัญชีทรัพย์มรดกภายในสิบห้าวัน  นับแต่วันที่ได้ฟังหรือถือว่าได้ฟังคำสั่งตั้งผู้จัดการมรดกโดยศาล  เช่น ศาลได้อ่านคำสั่งตั้งผู้จัดการมรดกวันที่ 1 ธันวาคม 2551 ผู้จัดการมรดกก็ต้องเริ่มดำเนินการจัดทำบัญชีทรัพย์มรดกภายในวันที่ 16 ธันวาคม 2551 ขอให้สังเกตว่ากฎหมายกำหนดวันเริ่มจัดทำ  ไม่ใช่กำหนดวันที่ต้องจัดทำบัญชีทรัพย์มรดกเสร็จ
2. กรอบตามมาตรา 1729 การจัดทำบัญชีทรัพย์มรดกตาม 1) นั้นต้องทำให้แล้วเสร็จภายในหนึ่งเดือนนับแต่เริ่มลงมือจัดทำ  จากตัวอย่างในข้อ 1) หากผู้จัดการมรดกเริ่มลงมือจัดทำบัญชีทรัพย์มรดกในวันที่ 16 ธันวาคม 2551  เวลาที่ต้องจัดทำบัญชีทรัพย์มรดกให้เสร็จก็คือ 16 มกราคม 2552 นั่นเอง  โดยบัญชีทรัพย์มรดกนั้นจะต้องกระทำต่อหน้าพยานอย่างน้อยสองคนที่มีส่วนได้เสียในกองมรดกนั้น  ในทางปฏิบัติก็จะให้พยานนั้นลงลายมือชื่อรับรองลงในบัญชีทรัพย์มรดกเท่านั้นเอง  ไม่ต้องไปนั่งเขียนต่อหน้าพยานแต่อย่างใด  อย่างไรก็ดีเงื่อนเวลาหนึ่งเดือนอาจขยายออกไปได้หากศาลมีคำสั่งขยายระยะเวลาจัดทำบัญชีทรัพย์มรดก  ให้สังเกตว่ากฎหมายมิได้กำหนดให้ผู้จัดการมรดกต้องเปิดเผยบัญชีทรัพย์มรดกแก่ทายาททุกคน  แต่หากคุณสุชาติสามารถเจราจาขอเข้าเป็นพยานในขั้นตอนการจัดทำบัญชีทรัพย์มรดกก็จะทำให้ทราบข้อมูลการรวบรวมทรัพย์มรดกของบิดาคุณได้เช่นกัน
3. กรอบตามมาตรา 1732 เมื่อจัดทำบัญชีทรัพย์มรดกเสร็จสิ้นโดยถูกต้องตามกฎหมายแล้ว  ผู้จัดการมรดกต้องจัดการแสดงบัญชีการจัดการและแบ่งปันมรดกให้แล้วเสร็จภายในหนึ่งปีนับแต่ศาลได้มีคำสั่งตั้งผู้จัดการมรดกโดยคำสั่งศาล  ในกรณีตัวอย่างก็คือ  ผู้จัดการมรดกต้องดำเนินการแสดงบัญชีการจัดการ คือบัญชีที่ระบุว่าจัดการทรัพย์มรดกอย่างไรบ้าง  และดำเนินการแบ่งปันทรัพย์มรดกนั้นในเสร็จ  ภายใน 1 ธันวาคม 2552 แต่ก็มีข้อยกเว้นให้ขยายเวลาได้  คือ  ทายาทข้างมากตกลงเห็นด้วยให้ขยายเวลา  หรือศาลได้กำหนดเวลาไว้เป็นอย่างอื่นซึ่งอาจดูได้จากคำสั่งแต่งตั้งผู้จัดการมรดก  หรือคำสั่งขยายเวลาจัดการทรัพย์มรดก  เป็นต้น

จากหน้าที่และกรอบการปฏิบัติงานดังกล่าว  ให้ท่านลองพิจารณาดูว่าพี่สาวท่านได้ทำหน้าที่ผู้จัดการมรดกผิดไปจากที่กฎหมายกำหนดไว้หรือไม่  หากไม่ได้จัดทำบัญชีทรัพย์มรดกภายในเวลาหรือไม่ได้ทำถูกต้องตามกฎหมายกำหนด  หรือการจัดทำบัญชีไม่เป็นที่พอใจแก่ศาล  ด้วยสาเหตุที่ผู้จัดการมรดกประมาทเลินเล่อ หรือทุจริต หรือไม่มีความสามารถ  ผู้มีส่วนได้เสียคือทายาทอาจแสดงให้ศาลเห็นถึงการกระทำผิดหน้าที่ของผู้จัดการมรดกได้  ศาลก็จะถอนผู้จัดการมรดกได้หากเห็นสมควร  นี่คือข้อบทกฎหมายเกี่ยวกับเรื่องการถอนผู้จัดการมรดกตามมาตรา 1731 ซึ่งท่านเองระบุว่าไม่อยากใช้ช่องทางนี้  ซึ่งเป็นแนวความคิดที่ดี  เพราะการรักษาน้ำใจของคนใกล้ชิดย่อมสำคัญกว่าการเอาชนะคะคานกันด้วยข้อกฎหมาย  และแม้อยากจะใช้ช่องทางนี้ท่านก็ต้องแน่ใจว่าผู้จัดการมรดกกระทำการไม่ถูกต้องตามหน้าที่ที่บัญญัติไว้ในกฎหมายด้วย

เมื่อไม่ต้องการใช้มาตรการขอถอนผู้จัดการมรดก    และปรากฏว่าผู้จัดการมรดกเองก็จัดการไปไม่ถูกต้องตามกฎหมายบัญญัติแล้ว  การแก้ปัญหาอาจใช้วิธีการเจรา  โดยท่านอธิบายข้อกฎหมายให้ผู้จัดการมรดกทราบเพื่อโน้มน้าวจิตใจของผู้จัดการมรดกให้ดำเนินการตามกฎหมาย  โดยการโน้มน้าวใจต้องใช้ศิลปะอย่างสูง  บางทีฐานะของผู้พูดก็มีส่วนสำคัญ  เช่น  ให้ผู้ที่พี่สาวท่านเคารพนับถือช่วยพูดให้ก็มีส่วนสำคัญที่จะทำให้กระบวนการยุติข้อพิพาทโดยการเจรจาประสบความสำเร็จ  ทั้งนี้ต้องเข้าใจธรรมชาติของการเจรจาว่าต้องไม่ทำให้คู่กรณีรู้สึกเหมือนโดนข่มขู่โดยข้อกฎหมาย  แต่การเจรจาต้องแสดงความจริงใจที่จะขอให้ดำเนินการใดๆ ที่มีข้อกฎหมายหนุนหลังเท่านั้น  แต่หากการเจรจาไม่ประสบผลแล้ว  ท่านอาจดำเนินการร้องขอเข้าเป็นผู้จัดการมรดกร่วม  โดยอ้างเหตุตามมาตรา 1713 (2) คือ เมื่อผู้จัดการมรดกไม่เต็มใจที่จะจัดการมรดก  มีเหตุขัดข้องในการจัดการมรดก  หรือในการแบ่งปันมรดก  แต่ทั้งนี้การดำเนินการเช่นนี้อาจมีผลในแง่การหักหาญน้ำใจพี่สาวท่านไม่ต่างกับการขอถอนผู้จัดการมรดก  เพราะการดำเนินการเช่นนี้ได้ใช้อำนาจตามกฎหมายเข้าแทรกแซงเหตุการณ์เหมือนกัน

ไม่ว่าท่านจะดำเนินการไปในทางใด  คือ จะขอถอนผู้จัดการมรดก  เจรจาตกลง  หรือขอเข้าเป็นผู้จัดการมรดกร่วม  ก็ต้องแน่ใจว่าพี่สาวท่านดำเนินการไม่ถูกต้องตามกฎหมายเสียก่อนท่านจึงจะมีสิทธิ  และมีน้ำหนักในการดำเนินการทั้งสามประการดังกล่าว  ทั้งนี้จะเลือกช่องทางใดก็ให้ท่านชั่งน้ำหนักให้ถี่ถ้วนและเลือกทางที่สมประโยชน์แก่ทุกคนมากที่สุด  หากทำได้เช่นนี้ประเด็นปัญหาเรื่องการไม่ทราบความคืบหน้าในการรวบรวมทรัพย์มรดกก็จะได้รับการแก้ไขในกรอบของกฎหมายในที่สุด